Polki i Polacy są także Europejkami i Europejczykami oraz obywatelami i obywatelkami Unii Europejskiej. Aby móc w pełni korzystać z osiągnieć integracji europejskiej oraz uczestniczyć w kształtowaniu europejskiej wspólnoty, potrzebne są wiedza, kompetencje i postawy, które możemy rozwinąć dzięki edukacji europejskiej.
Kompleksowa i dobrze przemyślana edukacja europejska zwiększa odporność społeczną w czasach kryzysu, pozwala mierzyć się z wyzwaniami zagrożenia dla europejskich wartości, w tym demokracji i rządów prawa. Jest szczepionką na narracje populistyczne i ekstremistyczne, przyczyniając się do lepszej jakości życia społecznego, obywatelskiego i politycznego.
Nasza wizja edukacji europejskiej
Edukacja europejska powinna łączyć obszary wiedzy, kompetencji i postaw.
Wiedza
Edukacja europejska pomaga poznać europejską różnorodność oraz to, co nas w Europie łączy. Przygotowuje nas do życia w zjednoczonej Europie, tworzy przestrzeń do dyskusji o przyszłości Europy w kontekście obecnych wyzwań. Pomaga przy tym zrozumieć procesy społeczne i polityczne zachodzące w Europie oraz sposoby i zasady działania Unii Europejskiej.
W edukację europejską wpisują się różnorodne zagadnienia, w tym burzliwa historia Europy prowadząca do wypracowania i ochrony takich wartości, jak , poszanowanie godności człowieka, wolność, demokrację, równość, praworządność oraz prawa człowieka. Istotny jest także wkład Europy w rozwój kultury, sztuki oraz nauki, różnorodność kulturowa i językowa, prawa przysługujące obywatelom i obywatelkom UE, sposoby naszego wpływu na politykę unijną.
W kontekście polskiego systemu edukacji, zagadnienia te nie mieszczą się w jednym przedmiocie szkolnym a są ważne także z perspektywy zrozumienia złożoności i idei integracji europejskiej. Aby odpowiedzieć na wielowątkowość treści europejskich, uważamy, że edukacja europejska w szkołach powinna mieć charakter międzyprzedmiotowy. Przykładowe sposoby na uwzględnienie elementów edukacji europejskiej w różnych przedmiotach szkolnych przedstawiliśmy w publikacji „Edukacja Europejska w Nowej Podstawie Programowej” przygotowanej w ramach Koalicji SOS dla Edukacji.
Kompetencje
Edukacja europejska powinna kształtować takie umiejętności jak krytyczne myślenie, np. wokół zachodzących w Europie procesów społecznych, kulturowych, gospodarczych i politycznych; współpraca, dialog, poszukiwanie konsensusu, formułowanie argumentów i wyrażanie swojego zdania, posługiwanie się językami obcymi, kompetencje międzykulturowe.
Aby rozwijać te kompetencje rekomendujemy i sami stosujemy aktywne formy pracy z młodymi ludźmi, zamiast form podawczych naukę przez doświadczenie, np. warsztaty, symulacje czy projekty edukacyjne, wspieranie wymian międzynarodowych oraz współpracy międzynarodowej, aktywność na rzecz społeczności lokalnej w ramach Klubu Europejskiego.
Postawy i wartości
Postawy, które edukacja europejska powinna kształtować wywodzą się z wartości europejskich takich jak godność człowieka, wolność, demokracja, równość, pluralizm, państwo prawa, niedyskryminacja, tolerancja, sprawiedliwość czy solidarność. Ważna jest otwartość, szacunek dla drugiego człowieka, wrażliwość międzykulturowa czy poczucie współodpowiedzialności za otaczający nas świat.
Poznawanie wartości europejskich może odbywać się przez implementowanie ich w praktyce – m.in. w szkolnej codzienności, poprzez rozwijanie umiejętności pracy w zespole, dyskusji i poszukiwanie konsensusu, demokratyczny samorząd uczniowski, wsparcie wolontariatu i aktywności społecznej, respektowanie praw uczniów i uczennic etc.
NASZE DZIAŁANIA
Fundacja Schumana od ponad 30 lat prowadzi działania z zakresu edukacji europejskiej i obywatelskiej – poprzez edukację pozaformalną oraz łączenie jej z edukacją formalną – współpracę ze szkołami i przedszkolami, nauczycielkami i nauczycielami, Klubami Europejskimi, aktywistami i pasjonatami integracji europejskiej, innymi organizacjami społecznymi. Co dokładnie robimy?
Wspieramy Kluby Europejskie i naszą sieć Ambasadorów Edukacji Europejskiej – czyli nauczycielki i nauczycieli działających aktywnie w obszarze edukacji europejskiej w sowich lokalnych środowiskach. Zapraszamy działaczy i działaczki Klubów Europejskich na podstronę o Klubach – zajrzyj tam także jeżeli chcesz założyć Klub lub dowiedzieć się czym jest.
Zapewniamy wsparcie wolontariuszy/wolontariuszek europejskich w placówkach edukacyjnych i organizacjach społecznych. Jeżeli chciałbyś/chciałabyś zaprosić do siebie do placówki wolontariuszy/wolontariuszki z różnych krajów europejskich – na jedno spotkanie lub na stałe, zapraszamy na naszą stronę wolontariatu europejskiego. Wolontariat ten ma podwójną moc pozaformalnej edukacji europejskiej, międzykulturowej i obywatelskiej – moc jest podwójna, bo przez proces edukacyjny przechodzą same wolontariuszki i wolontariusze oraz społeczności, w których działają.
Organizujemy spotkania – przestrzeń do dyskusji i wymiany wiedzy na bieżące tematy europejskie, w tym Akademię Europejską czy tematyczne warsztaty.
Przygotowujemy materiały edukacyjne, w tym scenariusze zajęć i podręcznik do edukacji europejskiej.
Jesteśmy członkiem Sieci Organizacji Społecznych dla Edukacji (SOS dla Edukacji). W jaki sposób uwzględnić edukację europejską w szkole? Zapraszamy do lektury materiału SOS dla edukacji, którego część o edukacji europejskiej przygotowały ekspertki naszej Fundacji.
Edukacja europejska w polskiej szkole
Opiera się o działania organizacji społecznych oraz nauczycieli i nauczycielki oraz dyrekcje szkół – aktywistów. Nie ma systemowej obecności Europy w szkole – nauczania o Europie, w Europie i dla Europy. Kwestie związane z członkostwem Polski w Unii Europejskiej czy Radzie Europy nauczane są w sposób marginalny i mało atrakcyjny. Programy nauczania i podręczniki zawierają dużo wiedzy faktograficznej, które mogą stanowić dobry fundament do poznania Europy. Jednak edukacja europejska nie może się do nich ograniczać, bo znajomość samych dat czy nazw instytucji nie wystarczy do zrozumienia procesów zachodzących w Europie, idei stojącej za integracją, zasad współpracy w UE i sposobu podejmowania decyzji. Z podstawy programowej nie wynika, aby uczniowie i uczennice mieli w szkole kształtować tożsamość i obywatelstwo europejskie. W preambule podstawy programowej wskazana jest wartość budowania i wzmacniania tożsamości indywidualnej, lokalnej, regionalnej, narodowej i etnicznej. Jednocześnie brak jest jakiegokolwiek odwołania do wspólnoty europejskiej, która uzupełnia wspominany katalog i nie stoi z nim w sprzeczności. Aby czuć się częścią tej wspólnoty a tym samym mieć poczucie wpływu na jej przyszłość na równi z obywatelami innych krajów europejskich, potrzebne jest doświadczenie Europy, poznanie jej różnorodności, zdobycie o niej wiedzy i kształtowanie krytycznego myślenia w stosunku do zachodzących w Europie procesów społecznych, kulturowych i politycznych. System edukacji powinien wspierać budowanie relacji z Europą poprzez przekazywanie rzetelnej wiedzy oraz możliwości jej samodzielnego doświadczenia. Edukacja europejska powinna być w szkole obecna, zarówno w podstawie programowej jak i codziennym życiu szkoły, powinna być elementem reformy systemu edukacji. Z nadzieją przyjmujemy plany Ministerstwa Edukacji Narodowej dot. reform edukacji.
Z zadowoleniem przyjmujemy wprowadzenie tematów europejskich do przedmiotu Edukacja obywatelska, który będzie obowiązywać w szkołach od września 2025.
Uważamy jednak, że niektóre treści zawarte w przedmiocie mogłyby być lepiej dobrane, lepiej przyczyniać się do realizacji celów kształcenia i rozumienia obywatelstwa UE i europejskiej wspólnotowości. Nasze rekomendacje przedstawiliśmy w ramach konsultacji społecznych, jednak nie wszystkie uwagi zostały uwzględnione. Uwagi do Działu VI “Polska w Europie” w obecnym kształcie:
- Dział VI “Polska w Europie” poświęcony jest wyłącznie Unii Europejskiej, poza odosobnionym trzecim wymaganiem szczegółowym dotyczącym różnorodności kulturowej. Można odnieść wrażenie, że w tym dokumencie Europa jest utożsamiana z Unią Europejską, która wprawdzie jest najbardziej zaawansowaną formą integracji w Europie, ale nie wyczerpuje tematu wspólnotowości. Brakuje rozmowy o wartościach oraz prawach podstawowych, w tym prawach człowieka, które są fundamentem wspólnoty europejskiej i które chronione są nie tylko przez UE, lecz też Radę Europy. Ta druga organizacja nie została w podstawie programowej wspominana. To ważne tematy z punktu widzenia obywatela.
- Brakuje treści dot. sposobu podejmowania decyzji w UE, zasadach na jakich się opiera, a sformułowanie “rozpoznawanie głównych instytucji” i ich wypisanie może prowadzić do tego, że zamiast zrozumienia sposobu działania Unii, uwaga skupi się jedynie na pamięciowej nauce nazw instytucji. Obawiamy się, że na podstawie obecnych zapisów, w takim kierunku pójdą twórcy podręczników, a następnie nauczyciele i nauczycielki.
- W wymaganiach szczegółowych zabrakło zagadnień związanych z kompetencjami UE. Naszym zdaniem to istotne, aby rozróżniać obszary, w ramach których UE może tworzyć prawo i podejmować inne rodzaje działań, a w jakich obszarach to kompetencje państw członkowskich (na różnych poziomach – samorządu i administracji centralnej). Kompetencje są częścią wymagań szczegółowych działów III. Społeczność lokalna oraz V. Polska – władza, świat polityki i sfera publiczna, rozmowa o kompetencjach UE i tym samym obszarach jej działania uzupełnia wiedzę o tym gdzie jakie decyzje dot. codziennego życia obywateli są podejmowane.
Nasza wizja absolwentów i absolwentek polskiego systemu edukacji z dobrą edukacją europejską
Młodzi ludzie po ukończeniu szkoły czują się również Europejczykami i Europejkami– częścią wspólnoty europejskiej, rozumieją i podzielają wartości europejskie, są świadomymi swoich praw obywatelami i obywatelkami UE, którzy rozumieją ideę integracji europejskiej i znają najnowszą historię Europy. Swobodnie posługują się przynajmniej jednym językiem obcym i uczestniczyli w wymianach międzynarodowych, są wrażliwi na różnorodność, także kulturową. Potrafią rozmawiać i współpracować, wyrażać opinie o tematach, którymi zajmuje się UE. Wiedzą, jak UE wpływa na ich życie, potrafią korzystać z możliwości jakie UE daje i krytycznie oceniać procesy zachodzące w Europie. Rozumieją i są w stanie samodzielnie odkrywać, jakie znaczenie ma UE w ramach odpowiedzi na globalne wyzwania i zagrożenia.