8 października rozpoczęliśmy nasz fakultet dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego „Unijne ABC”. Pierwsze zajęcia dotyczyły genezy integracji europejskiej po II wojnie światowej.
Plan Roberta Schumana zaprezentowany 9 maja 1950 roku zaowocował utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, której członkami stały się Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy – wprowadzono wspólną kontrolę nad produkcją węgla i stali. Te dwa surowce miały wtedy zasadnicze znaczenie dla powojennej odbudowy, rozwoju
gospodarczego i ewentualnego budowania siły militarnej. Na mocy traktatu powstały pierwsze wspólne instytucje: Wysoka Władza, Zgromadzenie, Rada Ministrów, Trybunał. Te same instytucje, choć pod innymi nazwami, przetrwały w Unii Europejskiej do dziś.
Pomysłodawca planu – Jean Monnet, urzędnik odpowiadający za powojenną odbudowę Francji, idealnie wpisał się w potrzebę chwili. Przyniósł swoją propozycję francuskiemu ministrowi spraw zagranicznych Robertowi Schumanowi, gdy ten poszukiwał rozwiązania kwestii niemieckiej, które mógłby przedstawić kolegom z USA i Zjednoczonego Królestwa na spotkaniu w Londynie 10 maja. Pomysł ten roztaczał wizję pokoju oraz pojednania Francji i Niemiec, a także pozwalał przezwyciężyć lęki Francuzów związane z potencjałem gospodarczym Niemców.
Ale nie można zapominać, że zawarcie Traktatu o utworzeniu EWWiS w 1951 roku nie było tak oczywiste, jak się nam może wydawać z dzisiejszej perspektywy, i to pomimo że kanclerz RFN Konrad Adenauer od razu przystał na propozycję współpracy w sektorze węgla i stali. Plan Schumana pojawił się zaledwie 5 lat po II wojnie światowej i było wiele środowisk, które nie były mu we Francji przychylne lub mogły mieć opory przed zbliżeniem z Niemcami np. komuniści, francuska prawica skupiona wokół generała Charles’a de Gaulle’a czy kręgi przemysłowe. Niemcy obawiali się, że współpraca Niemiec Zachodnich pogłębi podział Niemiec na dwa państwa (RFN i NRD). Schuman jako ówczesny minister spraw zagranicznych Francji miał odwagę przedstawić tę propozycję i wziąć za nią polityczną odpowiedzialność. Dlatego plan nosi jego nazwisko.
W trakcie zajęć studenci zapoznali się z nagłówkami prasowymi z epoki, z kronikami filmowymi, różnymi reakcjami na deklarację z 9 maja i wcielili się w postacie młodych osób z lat 50. XX wieku z Francji i RFN, które mają różne pochodzenie i różne doświadczenia. Ich zmyślone życiorysy nawiązywały do historycznych wydarzeń i procesów mających miejsce
w okresie międzywojennym, w czasach II wojny światowej i tuż po niej. Uczestnicy spotkania mieli się zastanowić, jak ich postacie zareagowałyby na inicjatywę Schumana. Czy by ją poparły? Większość ostatecznie poparła plan Schumana, traktując ją jak promyk nadziei. Choć były też osoby, które zgłaszały obiekcje wobec takiej propozycji.
Na koniec spotkania przypomniano, że choć propozycja Schumana doszła do skutku – Traktat o EWiWS został podpisany w 1951 w Paryżu i wszedł w życie w 1952 roku, to kolejna próba integracji w ramach Europejskiej Wspólnoty Obronnej (kolejny pomysł Moneta) i próba podjęcia współpracy politycznej trafiły do kosza w 1954. Jednak już w 1955 roku proces integracji został reaktywowany i w 1957 roku podpisano Traktaty Rzymskie – na mocy których w 1958 powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
Joanna Różycka-Thiriet
Zdjęcie: Robert Schuman w Sali Zegarowej francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, 1950 rok © Communautés européennes 1950-1959